Wielki poeta w Kamiennej Górze
330 lat temu, 8 kwietnia 1695 roku urodził się Johann Christian Günther, wybitny śląski poeta, mieszkał w Kamiennej Górze na przełomie 1721/1722. Muzykę do wierszy Günthera napisał m.in. Mozart.
Na fasadzie kamienicy z numerem 15, w rynku w Kamiennej Górze znajduje się tablica pamiątkowa. Upamiętnienia wielkiego XVIII-wiecznego poetę, Johanna Christiana Günthera. Tablica pochodzi z 1929 roku. Niemiecki liryk przebywał w Kamiennej Górze 300 lat temu, na przełomie lat 1721 i 1722. Z dat umieszczonych na tablicy, możemy obliczyć, że poeta miał wówczas 26 lat. Zmarł niespełna rok po wyjeździe z naszego miasta, a w Kamiennej Górze spędził ostatnie, 27. urodziny. Czym zasłynął przedwcześnie zmarły pisarz i czy Kamienna Góra zapisała się w jego twórczości?
Günther pochodził z Strzegomia. Kształcił się w Świdnicy, Wittenberdze oraz Lipsku. Pragnął zostać nadwornym poetą w Dreźnie pod mecenatem Augusta II Mocnego, elektora saskiego i króla Polski. Nie potrafił długo znaleźć stałego miejsca. Był kochliwy i awanturniczy. Popadał w długi i konflikty. W latach 1719 – 1722 często zmieniał miejsce pobytu, podróżując od miasta do miasta na Śląsku (przebywał m.in. w Jaworze, Jeleniej Górze, Lubaniu, Kowarach). Jego twórczość stała się niezwykle popularna po śmierci w 1723 roku. Do wierszy Günthera muzykę pisali tacy kompozytorzy, jak Telemann czy Mozart (przez lata uważano, że kilka pieśni do słów Günthera napisał sam Wolfgang Amadeusz, jednak współcześnie badacze przypisują je Leopoldowi Mozartowi, czyli ojcu słynnego klasyka wiedeńskiego). Poezję Günthera wysoko cenił Johann Wolfgang Goethe, który wspominał o twórczości swojego poprzednika w słynnych pamiętnikach z komentarzami (Goethe przebywał w Kamiennej Górze w 1790 roku, być może gościł w tej samej kamienicy, w której mieszkał wcześniej Günther).
Biografie Günthera podają, że w Kamiennej Górze strzegomski poeta przebywał z przerwami od końca 1721 roku do lata 1722 roku. W międzyczasie przebywał również w Kowarach, dokąd uciekł z powodu skandalu obyczajowego, którego miał być sprawcą w Kamiennej Górze. Głównym mecenasem Günthera w Kamiennej Górze był Elias von Beuchel - zasłużony kupiec, fundator budowy Kościoła Łaski. To właśnie w jego domu w kamiennogórskim rynku mieszkał poeta.
W biografii Günthera z XIX wieku można przeczytać: „Kupiec Elias von Beuchel otworzył swój dom i serce dla Günthera i był bardziej zainteresowany jego poezją niż jakikolwiek inny patron”. Sam pisarz, w odzie „Abschiedsgedanken bei Gelegenheit einiger schweren Leibeszufälle” napisanej tuż przed śmiercią w 1723 roku, poświęcił kamiennogórskiemu patronowi strofę:
„Geh und suche besser Glücke
Und ein würdig Haus vor dich!
Sieh nur, was ich schon erblicke:
Beuchelts Herz eröffnet sich.
Zeuch allhier mit einem Segen
Und mit der Versichrung ein,
Günther hoffe deinetwegen
Seiner Freundschaft werth zu sein”
Mowa jest w wierszu o dostojnym domu („würdig Haus”), otwartym sercu Beuchela („Beuchelts Herz eröffnet sich”) oraz byciu godnym takiej przyjaźni („Seiner Freundschaft werth zu sein”). Mecenas poety zmarł 20 czerwca 1723 roku, niespełna 100 dni po śmierci swojego utalentowanego podopiecznego (Günther zmarł 15 marca 1723 roku w Jenie). W Muzeum Tkactwa w Kamiennej Górze znajduje się portret przedstawiający kupca Beuchela. Inicjały tego hojnego mieszczanina znaleźć można również na portalu i wiatrowskazie Kościoła Łaski (obecnie parafia p.w. Matki Bożej Różańcowej w Kamiennej Górze).
W tym samym wierszu znajduje się fragment związany z Kamienną Górą:
„Das sag ich Landeshut, zu Trotz der Feinde Schmach,
vor unserm Schlesien in allen Städten nach,
daß meine Musen hier mehr Lieb und Schutz getroffen,
Als sie wohl nicht so bald in einem Lande hoffen”
Autor dobitnie zaznaczył, że mimo wrogich spisków, to właśnie w Kamiennej Górze doświadczył największej miłości i troski o jego talent.
Poeta uwiecznił w swojej twórczości również dzieci swojego patrona. Syn i następca Eliasza - Hans Christoph von Beuchel – upamiętniony został w dedykacji epigramu napisanego podczas pobytu pisarza w czeskim uzdrowisku Kuks koło Trutnova w sierpniu 1722 roku:
ostatnie wersy brzmią:
[…] „Drum trabt mein Pegasus den schönen Linden zu
Worinnen mir zur Lust forthin nichts weiter fehlet,
Als dass mich Phillis drückt , und Beuchels Absein quälet”
(…”mój Pegaz kłusuje do pięknych lip, gdzie niczego więcej mi nie brakuje, lecz Phillis mnie ściska, a nieobecność Beuchela dręczy".)
W tekście znajdują się nawiązania do mitologii. Pegaz jest synonimem poetyckiej wolności i weny. Phillis to bohaterka, która zmarła z żalu z powodu długiej nieobecności swojego kochanka i zmieniła się w bezlistne drzewo migdałowe. Uściskane przez ukochanego drzewo ponownie wykiełkowało.
W kunsztowny sposób upamiętnił Günther siostrę Hansa Christopha von Beuchela, córkę Eliasza – Annę Rozynę. W hymnie „Der allzeit Fröliche Christ” („Der allzeit fröhliche Christ”) z 1722 roku zastosował akrostych. Jest to wiersz, w którym ukryte są słowa. Należy je czytać w kolumnach w dół. W tym przypadku wyrażenie tworzą pierwsze litery każdego wersu. Wiersz składający się z 6 strof, każda po 6 wersów daje napis "Anna Rosina Klugin, gebohrene von Beuchelt" czyli Anna Rosina Kluge, z domu von Beuchel.
Fragment pierwszego wersu z imieniem Anna:
Alles ändert auf der Welt
Nach der Macht verborgner Schlüsse
Nur Gedult besteht und hält
Auch im tieffften Unglücks-Risse
[…]
Wiersze Günthera do dziś są czytane i wydawane. Nieustannie inspirują autorów muzyki. W Kamiennej Górze najważniejszym śladem upamiętniającym pobyt pisarza w mieście jest tablica na budynku w rynku – jedna z nielicznych tego typu pamiątek w mieście.
Niniejszy artykuł ukazał się na stronie muzeum po raz pierwszy w 2021 roku.
opr. Robert Główczyk
Na zdjęciach:
- poezja Günthera: „Der allzeit Fröliche Christ”, „Abschiedsgedanken bei Gelegenheit einiger schweren Leibeszufälle” (2), „An den Herrn Hans Christoph von Beuchelt, aus dem Kuckusbad” z XVIII-wiecznych wydań dzieł poety
- tablica upamiętniająca poetę na ścianie kamienicy przy placu Wolności 15 w Kamiennej Górze
- pieśni Mozarta do słów Günthera: „Die grossmütige Gelassenheit” (K.149 ; K⁶.125d) (1) oraz „Geheime Liebe” (K.150 ; K6.125e) (2), wydanie z XIX wieku
- pieśń Telemanna do słów Günthera „Gemüts-Ruhe” (TWV 25:57) z cyklu „Singe-, Spiel- und Generalbaß-Übungen”, wydanie z XVIII wieku