Amerykański prezydent o Kamiennej Górze

200 lat temu, 4 marca 1825 roku John Quincy Adams został 6. prezydentem USA. Ćwierć wieku wcześniej, latem 1800 roku, zwiedzał Dolny Śląsk jako dyplomata, syn Johna Adamsa, 2. prezydenta Stanów Zjednoczonych Ameryki. Adams odwiedził Kamienną Górę i Krzeszów. Zachowały się jego listy opisujące pobyt w naszym mieście. Listy Adamsa zostały wydane drukiem w oryginale po angielsku już w 1804 roku jako „Letters on Silesia”.

Kamiennej Góry i Krzeszowa dotyczą listy: XV (wysłany z Kamiennej Góry 15 sierpnia 1800 roku) i XVI (wysłany z Wałbrzycha 16 sierpnia 1800 roku). W pierwszym z wspomnianych listów Adams opisuje przyjazd do Kamiennej Góry z Kowar. Przedstawia charakterystykę naszego miasta, jego architekturę i życie społeczne. Zwrócił uwagę na kamienice z podcieniami w rynku, a także na kupieckie tradycje. Wspomina o spotkaniu z kupcem Ruckiem, którego żona była córką znamienitego kupca Petera Hasenclevera, znanego w USA z prowadzonych tam przedsięwzięć gospodarczych i biznesowych.

Adams odwiedził opactwo w Krzeszowie (wówczas będące klasztorem cystersów). Nie omieszkał wspomnieć, że krzeszowskie opactwo ufundował książę Bolko z dynastii Piastów - "potomek wielkiej polskiej rodziny". Adams wspomniał w liście również o malarstwie w kościele św. Józefa - czyli polichromiach Michaela Willmanna, którego nazywa „Śląskim Rafaelem”. Adams napisał również o księgozbiorze klasztornej biblioteki.

List wysłany w Wałbrzycha wzmiankuje o zwiedzaniu Kamiennej Góry, a następnie podróży przez Boguszów do Wałbrzycha. Ciekawą relacją jest opis uroczystego obiadu, który Adams zjadł w Kamiennej Górze. Była to wystawna uczta dla sporej grupy osób, trwająca 5 godzin! Po obiedzie i spacerze podano kawę w ogrodzie. W Kamiennej Górze Adams odwiedził Kościół Łaski i Bibliotekę Wallenberga. Słusznie zauważył podobieństwo bryły architektonicznej kościoła luterańskiego w naszym mieście do kościoła w Jeleniej Górze. Słynna biblioteka nie zrobiła na nim takiego wrażenia, jak ta klasztorna w Krzeszowie. Po odwiedzinach bielarni kupca Rucka, Adams wyjechał z miasta w kierunku Wałbrzycha.

Listy Adamsa stanowią ważny i ciekawy dokument życia społecznego Śląska w końcu XVIII wieku, u progu rewolucji przemysłowej. Dzięki spostrzeżeniom późniejszego prezydenta, mamy wiedzę m.in. na temat wizerunku miast, obyczajów oraz sytuacji gospodarczej i społecznej.

Już w 1805 roku listy Adamsa ukazały się drukiem w języku niemieckim we Wrocławiu, nakładem Korna. „Briefe über Schlesien”. Przełożył je doktor Friedrich Gotthelf Friese. Pierwsze polskie kompletne tłumaczenie zostało wydane przez Muzeum Śląskie w Katowicach.

John Quincy Adams bez wątpienia zalicza się do najważniejszych polityków, którzy odwiedzili Kamienną Górę. W 2025 roku mija nie tylko 200. rocznica jego zaprzysiężenia na urząd prezydenta USA, ale i 225. rocznica wizyty polityka w Kamiennej Górze i 220. rocznica wydania jego listów we Wrocławiu.

Opr. Robert Główczyk

[ilustracja: karta tytułowa wrocławskiego wydania listów z 1805 roku, karta listu XV z Kamiennej Góry z wydania londyńskiego z 1804 roku. „Listy o Śląsku”, John Quincy Adams]

Literaci w Kamiennej Górze i Kamienna Góra w literaturze

Kamienna Góra nie może się jeszcze pochwalić własnymi wielkimi nazwiskami literackimi na miarę nagrody Nobla, Bookera czy Nike. W historii miasta mamy jednak wiele ciekawych literackich kontekstów związanych m.in. z wizytami znanych pisarzy czy wspominaniem Kamiennej Góry na kartach utworów literackich. 3 marca przypada Międzynarodowy Dzień Pisarzy i Pisarek.

Kamienną Górę i okolicę w ciągu kilku stuleci odwiedziło wielu pisarzy niemieckich i polskich. Wybrani twórcy, którzy odwiedzili nasze miasto:

• Śląski poeta i dramatopisarz, Daniel Czepko (wizyta w 1648)

• Wybitny śląski mistyk i poeta, Angelus Silesius (wizyta w 1671 w Kamiennej Górze i Krzeszowie). Krzeszów został utrwalony w jego twórczości za sprawą krzeszowskiej książki pasyjnej „Schmertzhaffter Lieb und Creutz-Weeg”

• Wybitny niemiecki poeta, Johann Christian Günther (mieszkał w Kamiennej Górze kilka miesięcy na przełomie 1721/1722). W jego twórczości poetyckiej pojawiają się nawiązania do Kamiennej Góry i mieszkańców miasta, w tym rodziny Beuchel

• Pastor i poeta, Ernst Leberecht Semper (mieszkał w latach 1749-1758)

• Król pruski Fryderyk II Wielki pisał po francusku wiersze do filozofa Woltera adresowane z Kamiennej Góry (wizyta w 1759)

• Poeta, autor librett operowych, Gottlieb Stephanie (brał udział w bitwie pod Kamienną Górą w 1760)

• Jeden z największych poetów w dziejach, Johann Wolfgang Goethe (wizyta z noclegiem w 1790). Znana jest treść listów Goethego wysłanych z Kamiennej Góry. Legendą literacką jest spotkanie poety z wartownikiem miejskim, który miał wyrecytować Goethemu własny wierszowany toast

• Autor poczytnych „Listów ze Śląska”, prezydent John Quincy Adams (wizyta z noclegiem w 1800 roku). W dwóch listach opisana jest Kamienna Góra i Krzeszów

• Pisarz i poeta, autor słów Hymnu Polski, Józef Wybicki (wizyta 1803 w Kamiennej Górze i Leszczyńcu)

• Pisarka i pamiętnikarka, Joanna Schopenhauer (kilkudniowa wizyta w 1804 roku). W jej wspomnieniach literackich wydanych w formie książki podróżniczej znajduje się spora część poświęcona pobytowi w Kamiennej Górze.

• Filozof i pisarz, Arthur Schopenhauer (kilkudniowa wizyta w 1804 roku). W jego młodzieńczych wspomnieniach, wydanych pośmiertnie, znajduje się fragment poświęcony pobytowi w Kamiennej Górze w tym na temat wycieczki z Kamiennej Góry do Adrspachu z przewodnikiem z Kamiennej Góry

• Tłumacz sztuk Szekspira, Johann Wilhelm Gottlieb Otto Benda (pełnił urząd burmistrza miasta w latach 1808 - 1816)

• Ceniony romantyczny poeta, Theodor Körner (wizyta w 1809). W jego twórczości pojawiają się wątki kamiennogórskie. W jednym z poematów jest wzmianka o hotelu Zum Raben w Kamiennej Górze

• Amerykański powieściopisarz, Washington Irving, autor „Jeźdźca bez głowy” (wizyta w 1823 roku). Wizyta w Kamiennej Górze i Lubawce została opisana w jego pamiętniku.

• Profesor, ceniony poeta romantyczny, autor słów Hymnu Niemiec, August Heinrich Hoffman von Fallersleben (wizyty w 1824, 1844)

• Pisarz i dziennikarz Juliusz Robert Edward Krebs, autor powieści o Kościuszce (prowadził gazetę w Kamiennej Górze w 1827 roku)

• Poeta, Heinrich Laube (wizyta w 1833). Kamienna Góra pojawia się w jego zbiorze „Reisenovellen”.

• Polski poeta romantyczny, Bogusz Zygmunt Stęczyński (wizyta w połowie XIX wieku). W jego poemacie "Sudety w 24 pieśniach” znajduje się kilka wersów poświęconych Kamiennej Górze i bazylice w Krzeszowie.

• Ceniony śląski poeta i dramatopisarz, autor sztuki o Tadeuszu Kościuszce, Karl von Holtei (wizyta w połowie XIX wieku). Wątek Kamiennej Góry pojawia się w jednej z jego powieści (wzmianka o hotelu Zum Raben oraz dniu targowym na rynku).

• Ceniony poeta, Detlev von Liliencron (wizyta 1866 z powodu udziału poety w wojnie prusko-austriackiej). W jego pamiętnikach pojawia się wspomnienie urodzin spędzonych w Kamiennej Górze, tuż przed wybuchem wojny i bitwy pod Trutnovem

• Ceniony powieściopisarz i poeta, Theodor Fontane (wizyta w 1869 w czasie pracy nad książką o przebiegu wojny prusko-austriackiej)

• Autor pamiętników, listów, reportaży wojennych, generał Helmuth von Moltke (wizyta w 1875 roku)

• Ceniony powieściopisarz, autor „Winnetou”, Karl May (wizyta w Krzeszowie w 1907, przejazd przez ziemię kamiennogórską: Kamienna Góra – Krzeszów – Lubawka w drodze powrotnej pisarza z Szczawna-Zdroju do Jańskich Łaźni)

W XIX wieku Kamienna Góra jest jednym z miejsc związanych z akcją powieści „Maschinen” pisarza Konrada Albertiego (z pochodzenia wrocławianina, redaktora w Berlinie). To powieść realistyczna o m.in. pracy w przędzalni lnu. Ukazuje relację człowieka i maszyny w świecie przemysłu.

W II połowie XX wieku w Kamiennej Górze gościli m.in. nominowany do nagrody Nobla poeta i dramatopisarz Tadeusz Różewicz czy laureatka nagrody Nobla Olga Tokarczuk.

Kamienna Góra i okolice zostały opisane w kilku książkach poczytnych pisarzy naszych czasów, w tym w serii kryminałów retro „Imię Pani” Krzysztofa Koziołka.

opr. Robert Główczyk

[ilustracja: grafika z początku XX wieku, źródło Commons Wikimedia]